Đề xuất mô hình trung tâm dịch vụ công tác xã hội ở việt nam

Quá trình đổi mới toàn diện trong hơn hai thập kỷ qua đã tạo ra những thay đổi tích cực về kinh tế- xã hội, mức sống của đại bộ phận dân cư nước ta được nâng lên, tình trạng nghèo đói đã giảm xuống, đồng thời có thêm nhiều dịch vụ phúc lợi mang lại cho nhiều người.

Tuy vậy, theo xu hướng chung trên thế giới, đi kèm với những đổi mới trên là tồn tại một khoảng cách lớn giữa những người được hưởng lợi và những người vẫn còn nghèo khổ. Mặt khác, sự thịnh vượng cũng đã làm thay đổi cấu trúc và cuộc sống của các gia đình và cộng đồng. Những thay đổi của xã hội diễn ra rất nhanh và đòi hỏi cần có những dịch vụ chuyên nghiệp để có thể giải quyết các vấn đề một cách khoa học và hiệu quả nhằm thúc đẩy an sinh xã hội.

Thực trạng về cung cấp dịch vụ xã hội

Trong một khoảng thời gian dài, ở nước ta, chức năng của CTXH được thực hiện trong vai trò là các hoạt động vận động xã hội, từ thiện, do đó có rất ít các hoạt dịch vụ chuyên nghiệp. Theo một cuộc khảo sát năm 2009 được thực hiện bởi các chuyên gia đến từ tổ chức UNICEF và Bộ Lao động-TBXH cho thấy, tại mỗi tỉnh đều có các trung tâm BTXH thực hiện chức năng cung cấp dịch vụ cho các đối tượng yếu thế, có hoàn cảnh đặc biệt khó khăn như trẻ mồ côi, bị bỏ rơi, người già cô đơn, người khuyết tật hoặc người tâm thần. Hầu hết các cơ sở đó đều cung cấp dịch vụ chăm sóc tập trung dài hạn và có rất ít các hoạt động hỗ trợ cộng đồng, nếu có thì kinh phí cũng rất thấp, chỉ đủ trong một khoảng thời gian nhất định. Hơn nữa, một số trung tâm chỉ chuyên chăm sóc nuôi dưỡng lâu dài các đối tượng, trong khi tại những cơ sở khác thì trọng tâm ưu tiên lại là phục hồi. Việc lập kế hoạch, hỗ trợ và theo dõi đối tượng tái hoà nhập cộng đồng, cung cấp các thông tin phù hợp về các vấn đề như sức khoẻ, tham vấn tâm lý và hỗ trợ những người dễ bị tổn thương nhất cũng rất hạn chế. Thực trạng này có nguyên nhân chính là chúng ta chưa hiểu hết các nhu cầu đa dạng của các đối tượng, mặt khác là do kinh phí hạn hẹp và nhất là do năng lực, trình độ của đội ngũ cán bộ còn yếu, chưa được đào tạo bài bản.

Ngoài các dịch vụ xã hội do các trung tâm BTXH trực tiếp cung cấp, ở nước ta còn có những mạng lưới dịch vụ xã hội do các trung tâm/cơ sở thuộc các tổ chức phi Chính phủ, như Quỹ Christina Noble vì trẻ em với các hỗ trợ cho trẻ khuyết tật, Mái ấm Rose thuộc tổ chức phi Chính phủ dành cho trẻ em gái bị xâm hại tình dục và có nguy cơ bị xâm hại, Trung tâm Tham vấn gia đình ở Quận 3 TP.HCM với việc hỗ trợ tài chính để cung cấp dịch vụ tham vấn cho các gia đình, Trung tâm của Hội Nạn nhân chất độc da cam Việt Nam dành cho trẻ bị ảnh hưởng bởi chất dioxin. Mặc dù các trung tâm cung cấp một dạng dịch vụ xã hội chuyên biệt riêng, song vẫn có các đặc điểm chung về bộ máy tổ chức và chức năng hoạt động cũng như một số vấn đề về cung cấp dịch vụ CTXH. Cụ thể là, phần lớn các cơ sở này đều gặp khó khăn về nguồn vốn tài trợ, do các nhà tài trợ quốc tế thường chỉ hỗ trợ nguồn lực trong một khoảng thời gian nhất định vì cho rằng, khi dự án được thiết lập sẽ tiếp tục tìm được nguồn lực địa phương, hoặc cũng có thể các nhà tài trợ đó thay đổi đối tượng tài trợ. Mặt khác, các trung tâm mới chỉ cung cấp dịch vụ xã hội trong một khu vực địa lý nhất định, không thể cung cấp cho những người ngoài khu vực.

Như vậy, trên cơ sở các nhu cầu về dịch vụ hiện tại và những người sử dụng chúng, cần thiết phải xây dựng mô hình trung tâm dịch vụ CTXH, nhất là tại thời điểm hiện nay khi nghề CTXH chuyên nghiệp đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt nhằm cung cấp các dịch vụ cơ bản và hướng tới mọi nhóm đối tượng có hoàn cảnh khó khăn. Trung tâm sẽ chịu sự quản lý của Sở Lao động-TBXH, nhưng tách biệt với các cơ quan, đơn vị hiện đang thực hiện chức năng cung cấp dịch vụ xã hội như phòng công tác xã hội và các trung tâm bảo trợ xã hội, có như thế mới đảm bảo được những lợi ích quan trọng do phúc lợi xã hội mang lại. Cùng với đó, trung tâm cần được đặt ở địa điểm thuận lợi nhất để những người cần dịch vụ có thể dễ dàng tiếp cận như cấp huyện để cung cấp các hỗ trợ cần thiết và trực tiếp cho đối tượng. Mô hình trung tâm dịch vụ CTXH sẽ là một khuôn khổ vững chắc cho việc xây dựng các dịch vụ CTXH, góp phần vào quá trình phát triển của xã hội.

Khuyến nghị về mô hình trung tâm dịch vụ CTXH ở Việt Nam

Một là, về chức năng và nhiệm vụ:

– Cung cấp các dịch vụ khẩn cấp và ngắn hạn: Tiến hành những đánh giá ban đầu và sàng lọc những trường hợp tổn thương được phát hiện và báo tin ở cộng đồng. Sau đó, cung cấp ngay các dịch vụ chăm sóc khẩn cấp để đảm bảo an toàn và đáp ứng ngay nhu cầu của khách hàng khi họ tới trung tâm như thức ăn và quần áo mặc. Đối với các trường hợp đặc biệt cần chuyển ngay tới các cơ sở có liên quan như y tế hoặc hướng dẫn các dịch vụ chuyển tuyến phù hợp. Cung cấp các thông tin về phúc lợi xã hội, luật pháp và những kiến thức chung cho sự phát triển như sức khoẻ sinh sản, sự phát triển của trẻ và phục hồi.

– Các dịch vụ dài hạn: Đánh giá cá nhân, gia đình và các nhóm để xác định những vấn đề xã hội phức tạp có thể nảy sinh và lập kế hoạch can thiệp; cung cấp tham vấn tâm lý xã hội; hỗ trợ và tìm các giải pháp chăm sóc phù hợp, vấn đề tiếp cận giáo dục và việc làm; hỗ trợ tư vấn cho cán bộ trong ngành về nhu cầu của những người có vấn đề xã hội phức tạp để liên hệ, hợp tác với những người có chuyên môn như bác sỹ, y tá, giáo viên và công an; nghiên cứu các vấn đề phúc lợi xã hội để phát triển các chính sách có liên quan.

Hai là, các hoạt động trọng tâm:

Trung tâm cần có trọng tâm trong việc cung cấp các dịch vụ cơ bản, đáp ứng cho các đối tượng với các dạng vấn đề và nhu cầu xã hội khác nhau, bao gồm trẻ em cần sự bảo vệ đặc biệt, nạn nhân của tệ nạn xã hội, các đối tượng trợ giúp xã hội, những người bị ảnh hưởng của nạn buôn bán người, mại dâm, HIV/AIDS… Các hoạt động bao gồm: đánh giá về những nhu cầu phức tạp, can thiệp trực tiếp cho cá nhân và gia đình khi họ cần được những người có chuyên môn và kỹ năng giúp đỡ; cung cấp tham vấn, hỗ trợ cần thiết và tiến hành tập huấn cho những cán bộ còn ít kinh nghiệm và cộng tác viên cộng đồng.

Ngoài ra, trung tâm cũng cần tham gia vào việc nghiên cứu và xây dựng chính sách để góp phần cải thiện dịch vụ, qua đó có thể đưa ra được những lời khuyên, tư vấn, hỗ trợ quản lý cho những nhà hoạch định chính sách ở cấp quốc gia và cấp tỉnh.

Ba là, về tổ chức và cơ cấu hoạt động:

Trung tâm nên được xây dựng thành văn phòng riêng, dưới sự quản lý của Sở Lao động-TBXH và có sự hỗ trợ của Bộ trong các chức năng dịch vụ xã hội, đồng thời, cần được thiết lập ở cấp tỉnh hoặc ở thành phố lớn để phục vụ chung cho các huỵên gần đó. Việc này là nhằm cho dịch vụ được trải đều trên cả nước khi có điều kiện phát triển và đủ nguồn nhân lực và tài chính. Ngoài ra, cần xây dựng văn phòng đại diện càng sớm càng tốt ở cấp huyện để người dân sống trong cộng đồng dễ dàng tiếp cận, trong khi cần lưu ý là không nên đặt tại các trung tâm bảo trợ xã hội hiện có hoặc trong văn phòng các cơ quan bảo trợ xã hội.

Hoạt động của trung tâm nên kết nối với mạng lưới các dịch vụ phúc lợi xã hội do Sở Lao động-TBXH, các tổ chức quần chúng và tổ chức phi Chính phủ cung cấp. Ngoài ra, các trung tâm sẽ phải đóng vai trò là cầu nối giữa các ngành và dịch vụ khác nhau như y tế, giáo dục và hệ thống tư pháp hình sự.

Bốn là, về nhân sự:

Trung tâm nên có cán bộ chuyên trách được đào tạo cơ bản về CTXH hoặc những người bán chuyên trách có thể đảm đương được công việc. Đối với giám đốc đơn vị, cần được tập huấn cơ bản về CTXH, ban đầu có thể là tại chức nhưng về lâu dài phải được học hành bài bản, có chuyên môn.

Năm là, về tài chính:

Cần phát triển các trung tâm dịch vụ CTXH công lập và các trung tâm trong các tổ chức đoàn thể, phi Chính phủ. Đối với đơn vị công lập, sẽ cần có ngân sách từ nguồn của Sở Lao động-TBXH, đồng thời, cũng nên tính đến mối quan hệ hợp tác với các nhà tài trợ hiện đang hỗ trợ một số dịch vụ. Song song với đó, cần lập kế hoạch cho các hỗ trợ tài chính lâu dài, trong đó các nhà tài trợ chiếm 1/3 tổng số, còn lại là từ ngân sách Nhà nước. Trong thời gian trung và dài hạn, thì một phần ngân sách có thể được chuyển sang từ các cơ sở bảo trợ xã hội./.

Ths. Nguyễn Văn Hồi, Phó Cục trưởng Cục Bảo trợ Xã hội