Chuẩn quốc tế về điều trị rối loạn sử dụng ma túy
Rối loạn sử dụng ma túy là một vấn đề y tế nghiêm trọng, mang đến gánh nặng đáng kể cho những người chịu ảnh hưởng cũng như gia đình họ. Ngoài ra, chứng bệnh này cũng gây ra những thiệt hại đáng kể cho xã hội dưới dạng tổn thất về sức lao động, những vấn đề về trật tự trị an, làm gia tăng chi phí dịch vụ y tế và một loạt các hệ quả xã hội tiêu cực khác.
Việc chăm sóc cho người mắc rối loạn sử dụng ma túy là gánh nặng lớn với hệ thống y tế công cộng, vì vậy việc cải thiện hệ thống điều trị để đạt được chất lượng tốt nhất không chỉ có ích cho mỗi bệnh nhân, mà còn có lợi cho cộng đồng và xã hội nói chung.
Các bằng chứng khoa học đã chứng minh, chức năng não bộ bị ảnh hưởng hoặc tổn thương do quá trình sử dụng ma túy khiến bệnh nhân đưa ra những quyết định để lại hậu quả tai hại đến sức khỏe và đời sống gia đình, hoặc đẩy họ vào con đường phạm pháp, vô đạo đức, dẫn đến những thay đổi sâu sắc trong đời sống của bệnh nhân.
Các xu hướng sử dụng ma túy mới
Trước đây các loại ma túy thường được sử dụng là các chất được chiết xuất từ thực vật như cocaine, heroin và cần sa. Thời gian gần đây, amphetamine và các loại chất kích thích tương tự được sản xuất trong các phòng thí nghiệm bất hợp pháp và ngày càng trở nên phổ biến. Xu hướng mới nhất hiện nay là phát tán, phân phối và lạm dụng các loại thuốc được kê đơn nằm trong danh sách thuốc được quản lý chẳng hạn như thuốc giảm đau, thuốc ngủ, thuốc kích thần. Các loại thuốc này có những tác dụng chính đáng nếu được quản lý chặt chẽ nhưng cũng có thể gây ra nhiều vấn đề nếu được sử dụng sai mục đích.
Nhằm trốn tránh các nỗ lực kiểm soát sự phân phối các chất kích thần, mỗi năm các tổ chức tội phạm sản xuất và phát tán tràn lan hàng trăm loại chất kích thích thần mới (NPS) với những tác hại không thể lường trước và thường dẫn đến hậu quả nghiêm trọng cho người sử dụng. Việc sản xuất và buôn lậu các loại thuốc NPS thông qua mạng Internet khiến công tác theo dõi và kiểm soát càng trở nên khó khăn hơn bao giờ hết.
Sự xuất hiện của NPS cũng như những thay đổi trong phương pháp phân tán ma túy tại nhiều nước trên thế giới đã bộc lộ rõ những hạn chế của các cơ quan y tế có chức năng trong việc đưa ra ứng phó thích hợp với những vấn đề mới về thể chất và hành vi ở người sử dụng ma túy. Chẳng hạn, ở những nơi mà chất dạng thuốc phiện từng là loại ma túy chính được sử dụng, hiện tỉ lệ sử dụng chất kích thích đang ngày càng tăng và các hệ thống điều trị được xây dựng nhằm ứng phó với các chứng nghiện chất dạng thuốc phiện ngày càng tỏ ra không hiệu quả trong việc điều trị những bệnh nhân mới nghiện chất kích thích.
Tương tự như vậy, xu hướng sử dụng nhiều loại ma túy ở những người sử dụng trẻ tuổi, bao gồm các loại ma túy “truyền thống”, thuốc kê đơn, rượu và các chất kích thích thần mới, cũng đang là một vấn đề nổi cộm trong thời gian gần đây cần nhận được sự quan tâm và đầu tư đúng mực về kinh tế, kỹ thuật và nhân lực.
Mở rộng các dịch vụ điều trị hiệu quả và nhân đạo
Tiêu chuẩn quốc tế về điều trị rối loạn và sử dụng chất đã được xây dựng nhằm hỗ trợ các quốc gia thành viên thiết lập và mở rộng các dịch vụ điều trị hiệu quả, nhân đạo. Theo đó, mục tiêu của điều trị là đảo ngược những hệ quả xấu lên bệnh nhân do sử dụng ma túy lâu dài và giúp họ hồi phục tốt nhất có thể để trở thành thành viên tích cực đóng góp cho xã hội.
Tiêu chuẩn điều trị do Cơ quan Phòng, chống Ma túy và Tội phạm Liên Hợp Quốc (UNODC) và Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) xây dựng tóm tắt các bằng chứng khoa học hiện có về các can thiệp và cách tiếp cận điều trị hiệu quả. Văn kiện này cũng chỉ ra những thành tố chính và tính chất của một hệ thống điều trị nghiện ma túy hiệu quả, giải thích cặn kẽ và trình bày những can thiệp điều trị dựa trên bằng chứng nhằm thỏa mãn nhu cầu của người nghiện ma túy ở những giai đoạn bệnh khác nhau.
Trong quá trình này, UNODC và WHO đã xây dựng Bộ nguyên tắc điều trị nghiện ma túy, trong đó bao gồm các chính sách và hướng dẫn tổng quan. Các tiêu chuẩn bao gồm những dẫn giải chi tiết về thực hành và quy trình cụ thể nhằm hỗ trợ việc thiết lập, duy trì và bổ sung cho các nguyên tắc. Các tiêu chuẩn cũng đưa ra quy định hoặc các yêu cầu tối thiểu với những thực hành lâm sàng, các nguyên tắc quản lý bệnh nhân trong hệ thống y tế cần được tuân thủ. Những nguyên tắc này được tổng hợp và xây dựng từ nhiều tổ chức khác nhau, bao gồm: Trung tâm Theo dõi Ma túy và Nghiện Ma túy châu Âu, Ủy ban Kiểm soát Lạm dụng Ma túy Liên châu Mỹ, Viện Nghiên cứu Lạm dụng Ma túy Quốc gia Mỹ và Cục Quản lý Lạm dụng chất và Sức khỏe Tâm thần Mỹ…, những tổ chức này trước đó cũng đã cây dựng các tiêu chuẩn và hướng dẫn của riêng mình về nhiều khía cạnh trong việc điều trị nghiện ma túy và đóng góp vào quá trình xây dựng bộ tiêu chuẩn quốc tế hiện nay.
Điều trị hiệu quả bằng thuốc và liệu pháp tâm lý
Rối loạn sử dụng chất có thể được điều trị một cách hiệu quả thông qua một loạt các can thiệp bằng thuốc và liệu pháp tâm lý. Các can thiệp đã được xây dựng dựa trên cơ sở khoa hịc và tính hiệu quả đã được kiểm chứng thông qua các tiêu chuẩn khoa học được áp dụng trong việc xây dựng quy trình điều trị cho các rối loạn y học khác.
Mục tiêu của điều trị bao gồm: Giảm mức độ mong muốn và liều lượng sử dụng ma túy, tăng cường chức năng xã hộ của bệnh nhân, giảm các tác hại trong tương lai bằng cách giảm nguy cơ biến chứng và tái phát.
Ngoài ra, tiêu chuẩn tập trung chủ yếu vào khía cạnh lâm sàng, hoạt động điều trị cũng cần tuân thủ chuẩn quốc tế và đạo đức. Cụ thể, cần phải tuân theo Tuyên bố của Liên Hợp Quốc về quyền con người và các quy định hiện hành khác của Liên Hợp Quốc; cần khuyến khích sự an toàn của cá nhân và xã hội; cần khuyến khích sự tự do cá nhân; tiếp tục được phát triển dựa trên các kinh nghiệm sẵn có trong các tiêu chuẩn dựa vào bằng chứng.
Các tiêu chuẩn quốc tế về điều trị rối loạn sử dụng chất xác định một tập hợp các yêu cầu và tính chất cần được tuân thủ khi xây dựng bất cứ dịch vụ tiếp cận, điều trị, phục hồi, dù triết lý và môi trường điều trị là gì. Các tiêu chuẩn cho dịch vụ điều trị rối loạn được xây dựng và phân nhóm nhằm bảo đảm cho việc tuân thủ từng nguyên tác.
Các nguyên tắc chung đó là: Điều trị cần luôn sẵn có, tiếp cận được, thu hút và phù hợp với nhu cầu của người bệnh; bảo đảm tiêu chuẩn đạo đức trong dịch vụ điều trị; khuyến khích điều trị rối loạn sử dụng chất thông qua sự phối hợp hiệu quả giữa hệ thống tư pháp, y tế và các dịch vụ xã hội; điều trị phải dựa trên các bằng chứng khoa học và các nhu cầu cá nhân của bệnh nhân rối loạn nghiện chất; ứng phó với những nhu cầu của các nhóm và các điều kiện khác biệt; bảo đảm có cơ cấu quản trị lâm sàng tốt cho các dịch vụ và chương trình điều trị rối loạn sử dụng ma túy; các chính sách, dịch vụ, thủ tục, cách tiếp cận và mối liên kết tích hợp phải được theo dõi và đánh giá liên tục.
BS. Nguyễn Thanh Cường
Cơ quan Phòng, chống Ma túy và Tội phạm của LHQ
